― 27 февраля 2025 г.

Boku Turkologiya Qurultoyining 99 yilligi munosabati bilan “Turk dunyosida repressiya” mavzusida xotira anjumani o‘tkazildi

Anqara Haji Bayram Vali universitetida, 1926 yilda Boku shahrida o‘tkazilgan Turkologiya Qurultoyining 99 yilligi munosabati bilan “Turk dunyosida repressiya” mavzusida maxsus xotira anjumani tashkil etildi.

Anjuman Itri kampusi Movi zalida bo‘lib o‘tdi va unda TÜRKSOY Bosh kotibi Sultan Raev, Ahmad Javod instituti prezidenti Prof. Dr. Ruhi Ersoy, Haji Bayram Vali universiteti rektori Prof. Dr. Naji Bostanchi, shuningdek, ko‘plab akademiklar, tadqiqotchilar va talabalar ishtirok etdi.

TÜRKSOY Bosh kotibi Sultan Raevning ochilish nutqi

TÜRKSOY Bosh kotibi Sultan Raev o‘z nutqida 1926 yilgi Boku Turkologiya Qurultoyi Turk dunyosi uchun tarixiy ahamiyatga ega bo‘lganini ta’kidladi.

“1926 yilda Bokuda to‘plangan Turkologiya Qurultoyi faqat ilmiy anjuman emas, balki bir millatning kelajagini belgilagan tarixiy voqea edi. O‘sha kuni to‘plangan ziyolilar faqat til haqida emas, balki millatning ovozi, o‘zligi, umumiy ruhi va kelajagi haqida so‘z yuritgan edilar.” – dedi Raev.

Shuningdek, u bu qurultoyda umumturk alifbosi va umumiy ong asoslari shakllantirilganini ta’kidladi.

Turk dunyosining tarix davomida duch kelgan sinovlari

Raev Turk dunyosining tarix davomida ko‘plab qiyinchiliklarga duch kelgani, biroq hech qachon o‘z tili, madaniyati va milliy o‘zligini yo‘qotmaganini qayd etdi.

“Orta Osiyodan Bolqongacha bo‘lgan keng hududda bizning umumiy tarixiy merosimiz saqlanib kelmoqda. Ming yillar davomida Turk xalqlari nafaqat jang maydonlarida, balki ilm va ma’rifat yo‘lida ham buyuk kurash olib borgan.” – dedi Raev.

Repressiya davri va Turk ziyolilarining fidoiyligi

Raev 1937-38 yillardagi repressiya davriga e’tibor qaratib, bu davrda Turk dunyosining eng ilg‘or ziyolilari qatag‘onga uchraganini va katta yo‘qotishlar sodir bo‘lganini eslatdi.

“Repressiya davri nafaqat shaxslarni, balki butun bir millatning xotirasini yo‘q qilishga qaratilgan edi. Turkologlar, shoirlar, yozuvchilar, olimlar va ziyolilar qatag‘on qilindi. Ammo o‘sha paytda bostirilgan ovozlar bugun hamon jaranglab, bizni shu yerga jamlamoqda.” – dedi Raev.

Turk dunyosining umumiy kimligi va kelajagi

Raev Turk dunyosining umumiy madaniyati va tillari o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlikni saqlash uchun bunday uchrashuvlarning muhimligini qayd etdi.

“Umumiy til, umumiy tarix va umumiy madaniy ong – Turk dunyosining kelajagini shakllantiruvchi eng muhim omillardandir.” – dedi Raev va bu borada TÜRKSOY kabi tashkilotlarning birlashtiruvchi roliga e’tibor qaratdi.

Yosh avlodga yetkaziladigan meros

Raev Turk dunyosining ilmiy va madaniy merosini kelgusi avlodlarga yetkazish muhimligi haqida to‘xtalar ekan:

“Biz buyuk Turk merosining davomchilari sifatida, madaniy va ilmiy birdamlikni yanada mustahkamlash uchun shu yerda jam bo‘ldik. Chunki bilamizki, tilimiz, tariximiz va madaniyatimiz – bir butunning ajralmas qismlaridir. Aynan shu butunlik bizga kelajak sari dadil qadam tashlash imkonini beradi.” – deya ta’kidladi.

Repressiya davri va Turk ziyolilarining taqdiri

Ahmad Javod instituti prezidenti Prof. Dr. Ruhi Ersoy o‘z nutqida 1926 yilgi Boku Turkologiya Qurultoyida ishtirok etgan Turk ziyolilarining keyingi taqdiri haqida so‘z yuritdi.

“O‘sha yili Bakuda to‘plangan Turk ziyolilari umumiy alifbo va Turk dunyosining kelajagi ustida ish olib borishgan. Ammo ular o‘z yurtlariga qaytganlarida Stalin rejimi tomonidan ‘panturkist’ deya ayblanib, 1937-38 yillarda ko‘plari qatl etildi.” – dedi Ersoy.

Uning so‘zlariga ko‘ra, 80 mingdan ortiq Turk ziyolisi faqat ona tilini targ‘ib qilgani uchun jazolangan.

Panel sessiyalari va ma’ruzachilar

Ochilish marosimidan so‘ng uch sessiyadan iborat ilmiy panel bo‘lib o‘tdi. Panelda Turk dunyosida repressiya davri va Turkologiya fanining istiqboli muhokama qilindi.

I sessiya (Moderator: Prof. Dr. Ruhi Ersoy)

Prof. Dr. O‘jal O‘g‘uz – “Turkologiyaning mahalliydan xalqaro maydonga yo‘li”.
Prof. Dr. Bilgihan Atsiz Go‘kdog‘ – “Boku Turkologiya Qurultoyi va ishtirokchilarning taqdiri”.
Prof. Dr.Ahmet Buran – “Otashin Turkologiya”.

II sessiya (Moderator: Hasan Shener)

Prof. Dr. Ibrohim Dilek – “Turk dunyosida repressiya”.
Prof. Dr. Jemile Kinachi Baran – “Repressiya qurboni bo‘lgan Turkologlarning oilalari”.
Sabirbek Bo‘rubay – “Qirg‘izistondagi repressiya qurbonlari: Ata-Beyit va Kekilik Uchar”.

III sessiya (Moderator: Turan Shohin)

Doç. Dr. Esma O‘zdashli – “Repressiyaning siyosiy, ijtimoiy va madaniy oqibatlari”.
Prof. Dr. Mehmet Chevik – “Turkologiya diplomatiyasi va jahon Turkologiya markazlari”.
Prof. Dr. Asiye Mevhibe Jo‘shar – “Sun’iy intellekt davrida Turkologiya ta’limining muammolari va takliflar”.

Anjuman yakuni va esdalik taqdimoti

Tadbir yakunida Prof. Dr. M. Hanifi Machit tomonidan yopilish nutqi o‘qildi.

Anjuman Turk dunyosining ilmiy va madaniy birdamligini mustahkamlashda muhim qadam sifatida baholandi.

So‘ng, ishtirokchilarga faxriy yorliqlar va esdalik sovg‘alari topshirildi.